Ελληνική Φιλοτελική Εταιρεία: “Αλληλογραφία εκτοπισμένου στη Φολέγανδρο το 1938”
Στα πλαίσια των εορτασμών για τα 100 χρόνια από την έκδοση της αλλά και επιχειρώντας την ενίσχυση του φιλοτελισμού, η Ελληνική Φιλοτελική Εταιρεία, ένα αναγνωρισμένο πολιτιστικό σωματείο από το Υπουργείο Πολιτισμού και βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών, που επίσης συμπληρώνει τα 100 χρόνια από την ίδρυση της, αποφάσισε να διανείμει δωρεάν στον επαρχιακό τύπο, σειρά άρθρων. Στόχος η σύνδεση της τοπικής
κοινωνίας με τον φιλοτελισμό και η γνωριμία της με το έργο της Ελληνικής Φιλοτελικής
Εταιρείας.
Του Κ. Χ.
Στο σημείωμα αυτό γίνεται αναφορά σε αλληλογραφία εκτοπισμένου στη Φολέγανδρο των Κυκλάδων την εποχή της Δικτατορίας Μεταξά το 1938. Οι λόγοι είναι δύο. Κυρίως για να αναδειχθεί η αξία της αλληλογραφίας ως πρωτογενούς ιστορικού τεκμηρίου και δευτερευόντως για να αλιευθούν, ή μάλλον να επιβεβαιωθούν, ψήγματα ταχυδρομικής ιστορίας.
Η Δικτατορία Μεταξά βρήκε το χαλί στρωμένο από τις προηγούμενες κυβερνήσεις για να καταδιώξει τους αντιφρονούντες. Οι φυλακίσεις για τις πιο βαριές και οι εκτοπίσεις για τις ελαφρύτερες περιπτώσεις ήταν γνωστή πρακτική στο καθεστώς, εφαρμοσμένη με απόλυτη επιτυχία κατά την προηγούμενη εικοσαετία. Είχαν αρχίσει στα χρόνια του Διχασμού (1917), εντάθηκαν με την ψήφιση του γνωστού «Ιδιωνύμου» (1929) και κορυφώθηκαν με τους Α.Ν. 117/1936 και Α.Ν. 1073/1938. Η Φολέγανδρος των 545 κατοίκων κατά την απογραφή του 1928 είχε περιληφθεί επί Δικτατορίας στα νησιά των άγονων γραμμών, όπου στέλνονταν κυρίως οι κομμουνιστές μέχρι να συμμορφωθούν, ή όπως ήταν κοινώς γνωστό «να υπογράψουν», να κάνουν γραπτή δήλωση δηλαδή, ότι δεν έχουν καμία σχέση με τον κομμουνισμό, τον καταδικάζουν και ότι υποτάσσονται πλήρως στην κυβέρνησή τους ή κάτι παρόμοιο.
Εκτός από την Φολέγανδρο, εκτοπισμένοι της εποχής Μεταξά στάλθηκαν κυρίως σε Ανάφη, Κίμωλο, Σίφνο, Σίκινο, Γαύδο και Άη Στράτη. Όμως και άλλα νησιά είχαν την τιμητική τους. Ο Γεώργιος Παπανδρέου λ.χ. είχε εκτοπιστεί για ένα διάστημα στα Κύθηρα και αργότερα στην Άνδρο.
Ακολουθούν αποσπάσματα της επιστολής της 31 Οκτωβρίου 1938 του Αγησίλαου Παπαδόπουλου προς τον εκτοπισμένο στη Φολέγανδρο, μικρότερο αδελφό του, Αναστάσιο (Τάκη).
Περιεχόμενο της επιστολής αυτής αποτελεί η συνεχιζόμενη (από ό,τι φαίνεται) πίεση στον Τάκη, προερχόμενη κατευθείαν από τα αγαπημένα του πρόσωπα, την οικογένειά του, με σκοπό να πεισθεί να αλλάξει γνώμη και να υπογράψει. Στον ίδιο φάκελο, μαζί με την επιστολή του αδελφού, εντοπίστηκε και η επιστολή της μητέρας των παιδιών, πολύ πιο ήπια στο περιεχόμενό της. Γράφει λοιπόν ο Αγησίλαος:
Αγαπητέ μου Τάκη, Είναι η τελευταία φορά που σου γράφω σχετικά με την υπόθεσή σου. Θέλω να προσέξης σ’αυτά που θα σου γράψω γιατί το βρίσκω περιττό να επανέλθω στο ίδιο ζήτημα πάλι […] Ο θείος Ορέστης επήγε επανειλημμένως στον κ. Υπουργό και ανεζήτησαν την υπόθεσίν σου. Την τελευταίαν φοράν πήραν τον φάκελλόν σου και είδον την κατάθεσίν σου, εις ην καταθέτεις ότι ουδέποτε υπήρξες κομμουνιστής. Ο κ. Υπουργός απήτησε πλέον από τον θείον Ορέστη να κάνης μίαν δήλωσιν εις ην να δηλώνης ότι ουδεμίαν σχέσιν έχεις με τον κομμουνισμόν και ότι ανέκαθεν είσαι νομοταγής. Να καταδικάζης την φοβερήν αυτήν ιδέαν και να δηλώνης ότι είσαι από πρώτης στιγμής παρά το πλευρόν της Κυβερνήσεως. Αυτά όλα καθώς εγώ νομίζω είναι οι ίδιες οι αντιλήψεις σου… Ακολουθούν περισσότερα λόγια σωφρονισμού, τα οποία σιγά-σιγά κορυφώνονται: …Αν καθήσεις αυτού όλο το χρόνο, μετά δεν έχεις θέσιν ούτε στην Κοινωνία ούτε στο σπίτι μας. Ξέρεις πολύ καλά τις αρχές του σπιτιού μας. Ο μακαρίτης ο πατέρας μας ως πρόεδρος επιστράτων είχε τιμωρηθεί για τις εθνικιστικές του ιδέες. Από τον καιρό που κατάλαβα τον εαυτό μου μεγάλωσα με υγιείς ιδέες. Τα πρώτα διδάγματα του πατέρα μου ήσαν να πιστεύω στον Θεό μου και στον Βασιλέα μου. Με ξέρεις πολύ καλά και καταλαβαίνεις πως μου είναι αδύνατο να κρατήσω αυτό το βάρος της ντροπής της δικής σου […] Δεν θα σου συγχωρήσω ποτέ ένα τέτοιο σφάλμα. Θα ντρέπονται για σένα όλοι οι συγγενείς μας. Ο κ. Υπουργός σου δίδει μια ευκαιρία να ξεπλύνης το αίσχος αυτό. Αν αμελήσεις, τίποτα δεν είναι ικανό να σε αποδώση στο σπίτι σου και στην Κοινωνία με το μέτωπο καθαρό… Στη συνέχεια ο Αγησίλαος γράφει στον Τάκη ότι πήγε στην Καλαμάτα και είδε κάποιον άλλον θείο: …Μου λέει κλαίγοντας: «Ο Τάκης να κατηγορείται ως κομμουνιστής;!!; Ο Τάκης δεν είναι δυνατόν να ξέχασε τον πατέρα του και το σπίτι του που δίπλα στα εικονίσματα είχε την εικόνα του Βασιλιά μας. Αδύνατον. Το πιστεύω ότι είναι αθώος. Πρέπει νάρθη σπίτι του για να δείξη ότι δεν έχει καμμιά σχέση με τους αλήτες, τους τεμπέληδες, τους τυχοδιώκτες, τους κουμμουνιστές!». Του υποσχέθηκα ότι θα ξανάρθεις. Του είπα την θέληση του κ. Υπουργού και μου απήντησε συγκινημένος: «Βλέπεις, το κράτος όταν ένα παιδί του χάνεται φροντίζει να το ξαναφέρη στην αγκαλιά του. Η χειρονομία αυτή του κ. Υπουργού η καθαρώς πατρική είναι ένδειξις της αγάπης του κράτους προς τα παιδιά του»...
Οι τελευταίες επιστολές του Αγησίλαου και της μητέρας έπιασαν επί τέλους τόπο. Στις 6 Νοεμβρίου ο Τάκης απήντησε:
Αγαπητέ μου Αγησίλαε και μαμμά! Αφού μελέτησα καλά την κατάστασή μας, αποφάσισα να συμμορφωθώ με τις υποδείξεις του τελευταίου σας γράμματος. Λοιπόν χωρίς άλλο αύριο Δευτέραν θα υποβάλω την δήλωσιν που μας υποδεικνύει ο κ. Υπουργός, ώστε με το καράβι αυτό της Τετάρτης θα αποσταλή στην Αθήνα, ώστε την Παρασκευή με Σάββατο θα βρίσκεται στο Υπουργείο. Αγησίλαε. Πρέπει να ενεργήσετε παντί σθένει να έχω εδώ το συντομώτερο την απάντηση του Υπουργείου περί απελευθερώσεώς μου. Τι εννοώ συντομώτερο; Πρέπει το Σάββατο να τρέξετε στο Υπουργείο ώστε να έχουμε τηλεγραφικώς, ως συνήθως, μέχρι την ερχομένη Τρίτη-Τετάρτη και την επομένη Πέμπτη να μπορέσω να φύγω…
Στη συνέχεια αναφέρεται στα χρήματα που θα χρειστεί να στείλουν τηλεγραφικώς (για το ασφαλές και το ταχύ, όπως επισημαίνει) και επανέρχεται στο βασικό του πρόβλημα:
…Αγησίλαε, σκέψου την αγωνία των ημερών που θα μένω εδώ, έχοντας κάνει δήλωσι και περιμένοντας την απάντησι του Υπουργείου – πόσο ταχεία πρέπει νάναι η ενέργειά σας! – και την αγωνία μη έχοντας λεφτά αν μούρθη η απελευθερωτική διαταγή για το επόμενο καράβι […] Δεν αντέχω πεια! Καινούργια χτυπήματα θα με σκοτώσουν…
Η τελευταία φράση δεν είναι βέβαιο αν πρέπει να εκληφθεί στην κυριολεξία της. Είναι αξιοθαύμαστο πώς μερικές φράσεις καταγεγραμμένες σε μόλις δύο επιστολές είναι ικανές να αποτυπώσουν τόσο εύγλωττα αυτή την επί δεκαετίες αλλοπρόσαλλη πραγματικότητα, την οποία ανεχτήκαμε ως απολύτως φυσιολογική διαδικασία εις βάρος μερικών δεκάδων χιλιάδων συμπατριωτών μας. Σε ό,τι αφορά την ταχυδρομική ιστορία, από την αλληλογραφία αυτή διαπιστώνουμε ή επιβεβαιώνουμε ότι οι εκτοπισμένοι είχαν εν γένει το δικαίωμα της συχνής αλληλογραφίας και της παραλαβής δεμάτων ή χρημάτων. Στη Φολέγανδρο τουλάχιστον είχαν την επιλογή να παραλάβουν επιταγή μέσω ταχυδρομείου ή τηλεγραφείου.
*Το άρθρο αυτό περιλαμβάνεται στο φύλλο 733, του τόμου του 2022 του φιλοτελικού περιοδικού ΦΙΛΟΤΕΛΕΙΑ, που συμπλήρωσε ένα αιώνα ζωής κι αποτελεί έκδοση της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΤΕΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ, Ακαδημίας 57, 10679 Αθήνα.
