Ο χαιρετισμός της “Μαύρης Δύναμης”, όπως έμεινε γνωστός, ήταν μια θαρραλέα δήλωση κατά της συστηματικής καταπίεσης των μαύρων στις ΗΠΑ και σηματοδότησε μια καθοριστική στιγμή στην ιστορία του ακτιβισμού για τα πολιτικά δικαιώματα. Αλλά η χρήση του στις 16 Οκτωβρίου 1968 είχε μεγάλο προσωπικό κόστος για τους αθλητές που συμμετείχαν. Μέσα σε λίγες ώρες, καταδικάστηκαν από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή.
Δύο ημέρες αργότερα, αποβλήθηκαν από την ομάδα των ΗΠΑ και στάλθηκαν στην πατρίδα τους. Και όπως δείχνουν αυτά τα αποκλειστικά αρχειακά αποσπάσματα του BBC, ο Σμιθ πλήρωσε βαρύ τίμημα – τόσο προσωπικά όσο και επαγγελματικά – τα επόμενα χρόνια.
Γεννημένος σε συνθήκες φτώχειας στο Τέξας το 1944, έβδομη από 12 παιδιά, ο Σμιθ είχε μεγαλώσει βλέποντας από πρώτο χέρι τον ρατσισμό του διαχωρισμένου αμερικανικού Νότου. Παρά την πνευμονία που έπαθε ως παιδί, είχε εξελιχθεί σε προικισμένο αθλητή και το 1968 ήταν ο κορυφαίος σπρίντερ στο Πανεπιστήμιο Σαν Χοσέ της Καλιφόρνιας, με αποτέλεσμα να επιλεγεί για να εκπροσωπήσει τις ΗΠΑ στους Ολυμπιακούς Αγώνες εκείνου του καλοκαιριού.
Ήταν μια χρονιά έντονης πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής: ο πόλεμος του Βιετνάμ και το αντιπολεμικό κίνημα βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη, και το Κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα είχε καταστήσει τον αγώνα για φυλετική ισότητα ένα από τα καθοριστικά ζητήματα της εποχής. Τον Απρίλιο, ο Δρ Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ είχε δολοφονηθεί από έναν λευκό ένοπλο στο Μέμφις, και ο υποψήφιος πρόεδρος Ρόμπερτ Κένεντι δολοφονήθηκε στο Λος Άντζελες λίγο περισσότερο από δύο μήνες αργότερα. Η περίοδος που προηγήθηκε των Ολυμπιακών Αγώνων του 1968 σημαδεύτηκε από εκτεταμένες ταραχές. Πολλοί μαύροι αθλητές ένιωθαν βαθιά οργή και απογοήτευση για τις αδικίες που αντιμετώπιζαν καθημερινά.
Στον απόηχο της διαμαρτυρίας, ο Σμιθ και ο Κάρλος διασύρθηκαν από μεγάλο μέρος των μέσων ενημέρωσης και απομονώθηκαν από το αθλητικό κατεστημένο των ΗΠΑ. Στα χρόνια που ακολούθησαν, δέχθηκαν κακοποίηση και απειλές κατά της ζωής τους. Ο Σμιθ απέδωσε τη διάλυση του γάμου του στο άγχος της αντιμετώπισης των συνεπειών. Όταν θα έπρεπε να βρίσκεται στο απόγειο της καριέρας του, η Ολυμπιακή Επιτροπή των ΗΠΑ τον απέκλεισε από τις εθνικές και διεθνείς διοργανώσεις. Το 1972, αντί να προετοιμάζεται για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου, ο Σμιθ, ο οποίος εξακολουθούσε να είναι ο ταχύτερος άνθρωπος στον κόσμο, περιορίστηκε να προπονεί μαθητές στο Γουέικφιλντ της βόρειας Αγγλίας για να βγάλει τα προς το ζην.
Ο αθλητισμός ήταν ένας από τους λίγους τομείς όπου η ικανότητα του ατόμου μπορούσε να νικήσει τα εμπόδια που αντιμετώπιζαν οι μαύροι Αμερικανοί, εξηγεί ο Smith σε αυτό το βίντεο του BBC. “Ο μαύρος αθλητής… μεγάλωσε γνωρίζοντας ότι το σώμα μπορούσε να αποτελέσει εφαλτήριο για την επιτυχία. Νομίζω ότι εργάζεται διπλά σκληρά γι’ αυτό, όπως θα έκανε για οτιδήποτε άλλο. Γιατί στον αθλητισμό, ειδικά στον στίβο, κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν είσαι καλός. Ο μόνος που μπορεί να το πει αυτό είναι το ρολόι”, λέει.
Παρά τις κακουχίες που υπέστη, ο Σμιθ συνέχισε να μιλάει για την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα. Ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό του στην κοινωνιολογία το 1974 και ασχολήθηκε με τη διδασκαλία και την προπονητική του στίβου, ενώ έγινε εξέχων υποστηρικτής της φυλετικής ισότητας στον αθλητισμό και την κοινωνία.
Το 2008, ο Σμιθ και ο Κάρλος τιμήθηκαν με το βραβείο θάρρους Arthur Ashe, το οποίο απονέμεται κάθε χρόνο σε άτομα των οποίων η συνεισφορά “υπερβαίνει τον αθλητισμό”. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα δήλωσε για το ζεύγος: “Η ισχυρή σιωπηλή διαμαρτυρία τους στους Αγώνες του 1968 ήταν αμφιλεγόμενη, αλλά αφύπνισε τον κόσμο και δημιούργησε μεγαλύτερες ευκαιρίες για όσους ακολούθησαν”.
Όταν ρωτήθηκε από το BBC Newsnight το 2012 αν μετάνιωσε για τον χαιρετισμό, ο Σμιθ είπε: “Το μόνο που μετάνιωσα ήταν ότι έπρεπε να γίνει”.
