Συμπληρώνονται σήμερα 75 χρόνια από την ίδρυση του ΝΑΤΟ και η σημαντική αυτή επέτειος σημαδεύεται φέτος από την επέκταση της Συμμαχίας με την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας, αλλά και τη συνεχιζόμενη ένταση στο μέτωπο του πολέμου στην Ουκρανία.
Άλλωστε, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ήταν ουσιαστικά το έναυσμα για αυτή τη διεύρυνση της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, η οποία διπλασίασε τα σύνορα του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία στα 1.340 χιλιόμετρα, ενώ και ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντίμιρ Πούτιν, ανάμεσα στους λόγους που επικαλέστηκε για την εισβολή στην Ουκρανία ήταν ακριβώς ο φόβος ότι μια μελλοντική προσχώρηση της χώρας στο ΝΑΤΟ θα έφερνε την ατλαντική συμμαχία στις πόρτες της Ρωσίας.
Αυτή τη στιγμή, ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization, NATO) είναι πιο ισχυρή στρατιωτική αμυντική συμμαχία στον κόσμο, με τη συμμετοχή 32 χωρών της Δύσης. Σύμφωνα με το καταστατικό της, έχει σκοπό την ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ των χωρών-μελών σε διάφορους τομείς (στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, μορφωτικό), την προώθηση των γεωπολιτικών συμφερόντων τους και την αποτροπή της ένοπλης επίθεσης εναντίον κάποιου μέλους από άλλη χώρα.
Διοίκηση της Συμμαχίας
Το ανώτατο όργανο της Συμμαχίας είναι το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο, με έδρα στην πρωτεύουσα του Βελγίου, Βρυξέλλες. Σε αυτό το κύριο σώμα τα κράτη-μέλη εκπροσωπούνται από τους υπουργούς Εξωτερικών και Άμυνας. Συνέρχεται δύο φορές το χρόνο, ενώ μία μόνιμη ομάδα είναι το εκτελεστικό του όργανο και συνέρχεται επί εβδομαδιαίας βάσης. Πρόεδρος του συμβουλίου είναι ο Γενικός Γραμματέας της Συμμαχίας και κάθε δύο χρόνια διεξάγεται η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ, με τη συμμετοχή των αρχηγών κρατών ή κυβερνήσεων όλων των συμμάχων.
Άλλο ανώτατο επιχειρησιακό όργανο του ΝΑΤΟ είναι η Στρατιωτική Επιτροπή, η οποία αποτελείται από τους Αρχηγούς των Γενικών Επιτελείων (Α/ΓΕΕΘΑ) όλων των κρατών-μελών και συνέρχεται δύο φορές το χρόνο, ενώ μία μόνιμη ομάδα είναι το εκτελεστικό όργανο της Στρατιωτικής Επιτροπής και συνέρχεται επί εβδομαδιαίας βάσης.
Σύντομο ιστορικό
Στις 4 Απριλίου 1949, ενώ η Ευρώπη προσπαθεί να συνέλθει από την τραγωδία του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και αρχίζει να διαμορφώνεται το μεταπολεμικό ψυχροπολεμικό κλίμα που θα διαρκέσει για δεκαετίες, 12 χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Bόρειας Αμερικής (Βέλγιο, Γαλλία, Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Ισλανδία, Ιταλία, Καναδάς, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Πορτογαλία) υπογράφουν στην Ουάσιγκτον το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, το οποίο τίθεται σε ισχύ από τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Το 1952 προσχωρούν στη Συμμαχία η Ελλάδα και η Τουρκία και το 1955 η τότε Δυτική Γερμανία, της οποίας η ένταξη στις νατοϊκές δομές προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Σοβιετικής Ένωσης και των συμμάχων της, που συμφωνούν την άμεση σύναψη της στρατιωτικής συμμαχίας του Συμφώνου της Βαρσοβίας από τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης.
Από τη δεκαετία του 1980 και μετά, ιδιαίτερα μετά το 1999, εντάχθηκαν στη συμμαχία και άλλες χώρες της Ευρώπης: το 1982 η Ισπανία· το 1999 η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Πολωνία· το 2004 η Βουλγαρία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ρουμανία, η Σλοβακία και η Σλοβενία· το 2009 η Αλβανία και η Κροατία· το 2017 το Μαυροβούνιο· το 2020 η Βόρεια Μακεδονία. Οι τελευταίες προσχωρήσεις έλαβαν χώρα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και αφορούσαν τη Φινλανδία (2023) και τη Σουηδία (2024).
Αν και το 1991 το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διαλύθηκε και υπήρξε προβληματισμός για το λόγο πλέον ύπαρξης του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, εντούτοις το ΝΑΤΟ ενισχύει το ρόλο του με την πρώτη εμπλοκή του σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στον πόλεμο της Βοσνίας το 1994, ενώ στη συνέχεια για μια δεκαετία αναπτύσσει την πρώτη του ειρηνευτική αποστολή με 60.000 στρατιώτες στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Το 1999 η Συμμαχία ξεκινά αμφιλεγόμενες αεροπορικές επιθέσεις κατά σερβικών θέσεων στο Κοσσυφοπέδιο, επικαλούμενη το «δικαίωμα στην ανθρωπιστική παρέμβαση».
Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ ενεργοποιεί για πρώτη φορά το άρθρο 5 της Συνθήκης περί συλλογικής άμυνας και λίγο αργότερα ξεκινά πολεμικές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν, ενώ παράλληλα αναπτύσσει δυνάμεις και στην τότε Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (FYROM).
Το 2003 η Συμμαχία περνά μια σοβαρή κρίση λόγω των σχεδίων των ΗΠΑ για εισβολή στο Ιράκ, με τη Γαλλία, το Βέλγιο και τη Γερμανία να αρνούνται αρχικά να λάβουν μέτρα για την προστασία της Τουρκίας από μια πιθανή ιρακινή επίθεση.
Το 2008 έρχεται η πρώτη σοβαρή κρίση στις σχέσεις του ΝΑΤΟ με τη Μόσχα, αφού η Ρωσία διακόπτει τη στρατιωτική συνεργασία με τη Συμμαχία, μετά τον πόλεμο με τη Γεωργία για τη Νότια Οσετία. Οι σχέσεις αποκαθίστανται ένα χρόνο αργότερα, ενώ το 2010 οι δύο πλευρές συμφωνούν να διερευνήσουν τις δυνατότητες συνεργασίας για τη δημιουργία μιας «ασπίδας προστασίας» ολόκληρης της Ευρώπης από πυραυλικές επιθέσεις.
Εντούτοις, η εκατέρωθεν καχυποψία παραμένει και το 2016 το ΝΑΤΟ προχωρά στη «μεγαλύτερη ενίσχυση μετά τον Ψυχρό Πόλεμο», όπως ισχυρίζεται, με την έγκριση της αποστολής χιλιάδων στρατιωτών στην Πολωνία, την Εσθονία, τη Λετονία και τη Λιθουανία.
Από τη στιγμή που ξεκίνησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, οι νατοϊκοί σύμμαχοι στέκονται σταθερά στο πλευρό του Κιέβου, αποστέλλοντας συνεχώς στρατιωτικό εξοπλισμό, ενώ τίθεται διαρκώς το θέμα της ένταξης και της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Το θέμα αυτό αποτελεί κόκκινη γραμμή για τη Ρωσία όπως έχει διαμηνύσει σε όλους τους τόνους και έχει απειλήσει με έντονη κλιμάκωση της παγκόσμιας έντασης αν προχωρήσει η διαδικασία. Αν και επανειλημμένα ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι ζητά από το ΝΑΤΟ να κλείσει τους ουρανούς σε ρωσικούς πυραύλους, αεροπλάνα και ελικόπτερα, ο Γενικός Γραμματέας της Συμμαχίας, Γιενς Στόλτενμπεργκ, απαντά ότι το ΝΑΤΟ δεν σκοπεύει να στείλει στρατεύματα, όμως θα προσφέρει την απαραίτητη στρατιωτική υποστήριξη.
Αποχωρήσεις και επανεντάξεις
Στα 75 χρόνια της ιστορίας του ΝΑΤΟ, εντάσεις έχουν οδηγήσει σε αποχώρηση κρατών-μελών, που όμως στη συνέχεια επανεντάχθηκαν στους κόλπους της Συμμαχίας. Πρόκειται για την Ελλάδα και τη Γαλλία, η κάθε μία για τους δικούς της λόγους.
Ελλάδα
Η αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ συνέβη μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 ως αντίδραση στην αδυναμία ή απροθυμία της Συμμαχίας να αποτρέψει την εισβολή και να επέμβει αποτελεσματικά για την επαναφορά του διεθνούς δικαίου. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε δηλώσει σχετικά ότι «το ΝΑΤΟ αποδείχθηκε ανίκανο να παρεμποδίσει την Τουρκία από την εξαπόλυση μιας νέας βάρβαρης και απρόκλητης επίθεσης κατά της Κύπρου. Δεν έχει επομένως λόγο ύπαρξης και δεν μπορεί να εκπληρώσει το σκοπό για τον οποίο συνεστήθη, αφού δεν μπορεί να αποτρέψει τον πόλεμο μεταξύ δύο μελών του». Ουσιαστικά, ο Καραμανλής πήρε την εν λόγω απόφαση μπροστά στο έντονο αντιαμερικανικό αίσθημα που είχε δημιουργηθεί στον λαό λόγω της μη δραστικής επιβολής περιορισμών στην Τουρκία, ενώ έθεσε και θέμα παραμονής των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα.
Σύντομα όμως, η ελληνική κυβέρνηση άλλαξε στάση και άρχισε να διαπραγματεύεται την εκ νέου ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ. Τον Οκτώβριο του 1975, ανακοίνωσε ορισμένους όρους, οι οποίοι έπρεπε να τηρηθούν από τη νατοϊκή πλευρά ώστε να επιτευχθεί η επανένταξη, όπως τη χορήγηση άδειας από την ελληνική Κυβέρνηση σε περίπτωση που κράτη-μέλη της Συμμαχίας επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τον ελληνικό εναέριο, θαλάσσιο ή ηπειρωτικό χώρο και ότι σε καιρό πολέμου οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις θα υπάγονται στο ΝΑΤΟ μόνο για στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Τελικά, το 1980, σχεδόν παράλληλα με την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, αποφασίζεται η επανένταξη της χώρας μας στις νατοϊκές δομές.
Γαλλία
Η αποχώρηση της Γαλλίας από το στρατιωτικό σκέλος ήδη από τη δεκαετία του ’60 είχε πολύ μεγαλύτερη διάρκεια. Ανακοινώνοντας την αποχώρηση, ο πρόεδρος Ντε Γκωλ στηλίτευσε την αμερικάνικη εξωτερική πολιτική και ανέφερε ότι «οι δυτικές χώρες δεν απειλούνται σήμερα από τις ανατολικές, όπως συνέβαινε στα πρώτα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οργανώθηκε μια Ευρώπη-προτεκτοράτο των ΗΠΑ κάτω από τον μανδύα του ΝΑΤΟ. Από την άλλη πλευρά, οι συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκονται οι ΗΠΑ –προχτές στην Κορέα, χτες στην Κούβα, αύριο στο Βιετνάμ– χάρη στην περίφημη αρχή της κλιμάκωσης, κινδυνεύουν να πάρουν διαστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε γενική σύγκρουση. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Γαλλία, της οποίας η νατοϊκή στρατηγική συμπίπτει αναγκαστικά με εκείνη των ΗΠΑ, θα εμπλεκόταν σε μια σύγκρουση την οποία η ίδια δεν θα είχε επιδιώξει… Πάνω απ’ όλα, η απόφαση της Γαλλίας να είναι υπεύθυνη για το πεπρωμένο της είναι ασυμβίβαστη με έναν αμυντικό οργανισμό στον οποίο η χώρα έχει θέση υποτακτικού».
Η επιστροφή της χώρας στις στρατιωτικές δομές του ΝΑΤΟ δεν έγινε παρά μόνο το 2009, όταν πρόεδρος της Γαλλίας ήταν ο Νικολά Σαρκοζί.
